Dinin dişi diyerek doğacaktır!

“Halkı, psikolojisini anlayarak hareket etme koşulu ve yeterli tekrar ile bir karenin gerçekte bir daire olduğuna ikna etmek olanaksız değildir. Sözcükler istenilen fikirlerle giydirilerek başka bir kalıba sokulabilirler... Bir fikri ne kadar uzun süre tekrarlarsanız insanlar ona o kadar fazla inanırlar.” (Joseph Goebbels, Nazi Propaganda Bakanı)

 

çiftdüşün1

 

afakını akın al

alçakları alsan alsın

altında ancak

ancak arkadaş

arşa artık aşarım atanı

bana bastığın başım bayrağımın

belki belki belki ben bendimi

beni benim benim benim benim benimdir

beridir bilir

bin binlerce bir bir

boğar boşanıp böyle

bu bu bu bu bu bu bütün cananı

canavar canı celal

cennet

cennet

cerihamdan cüda çatma

çehreni çelik çılgın çiğner

da da da dağları

dalgalan de

dediğin değer

değmesin

dinin dişi diyerek doğacaktır

dolu dökülen dökülen

dursun duvar

dünyada

dünyaları düşün

ebedi ebediyen eder

eli emeli en enginlere

et etmesin ey ey ezanlar ezelden

feda fışkıracak fışkırır

garbın geçme gibi

gibi gibi gibiyim

göğsüm göğsüne gövdeni gül günler hakk'a hakk'a hakkıdır hakkıdır hakkıdır hakk'ın

kim hangi

hayasızca helal helal

hepsi her hilal hilal

hüda hür hür hür hürriyet ırkıma ırkıma ilahi ilahi ile iman imanı incitme

inlemeli istiklal istiklal izmihlal

kahraman kalmış kanlarımın kanlarımız kanlı

kefensiz

ki ki kim

korkma korkma

kurban kükremiş

mabedimin medeniyet

milletimin milletimin milletimin milletimindir

mücerred namahrem

nasıl na'şım

ne nazlı

o o o o o ocak oğlusun

olayım olmaz olmaz

olsun

parlayacak ruh-i ruhumun

sakın

siper sana sana sana

sancak sarmışsa secde

sel sen sen senden serhaddim

sığmam sıksan

son sonra

sönmeden sönmez

şafaklar şafaklarda

şahadetleri şanlı

şaşarım

şehit şiddet şudur

şuheda şuheda tanı

tapan tapan

taşarım taşım

tek tek

temeli toprağı toprak tüten

uğratma uğruna ulusun

üstünde üstünde va'dettiği

var varımı varsa vatanı vatanımdan vatanın

vecd verme

vuracakmış yakın

yarın yarından yaşadım

yaşamış yaşarım yaşım

yatanı yazıktır yerden yerleri

yıldızıdır yırtarım

yok yok

yurduma yurdumun yurdumun

yükselerek yüzen

zaman zaman zırhlı zincir
 

Yukarıdaki dizeler bu coğrafyada yaşayan hemen herkesin küçük yaşlardan itibaren maruz kaldığı İstiklal Marşı'nın (41 mısra ve 256 kelime) kelimelerinin alfabetik sıraya sokulmasıyla, Zeyno Pekünlü* tarafından hazırlanan videodan dinlenerek ve bianet sitesinden yararlanılarak yazıldı (ilgili görseller ve açıklamalar için bkz. doublethink1). Pekünlü videoyu; Google Image'a İstiklal Marşı yazdığında çıkan ilk 256 görsel ile, şiiri oluşturan kelimelerin seslendirilme uzunluklarını düzenleyerek oluşturmuş.

 

Bu yöntem ile, şiir boyunca en çok tekrarlanan ‘kan’, ‘ulus’, ‘bayrak’, ‘şehitler’ gibi kelimeler bir araya yığılırken, görsellerde de marş okuyan çocuklar, resmi törenler, Mehmet Akif Ersoy resimleri sıkça tekrar ediyor. Kullanılan metodlarla ortaya çıkan absürdlük aracılığıyla izleyici ‘ulus olma’ teması üzerine düşünmeye, bu temaya atfedilerek yaratılan kutsallıktan sıyrılmaya ve onu önemsizleştirmeye davet ediliyor. Çalışmanın adı olan çiftdüşün (doublethink) ise George Orwell'in "1984" adlı ünlü romanından geliyor. 

 

"Eğer herkes Parti'nin dayattığı yalanı kabul ederse, eğer bütün tanıklar aynı şeyi söylerse, yalan tarihe geçiyordu ve gerçeğe dönüşüyordu. 'Geçmişi kim kontrol ediyorsa' diyordu Partinin sloganı, 'geleceği de kontrol eder'. Buna gerçekliğin kontrolü adı veriliyordu. Ama yeni dilde bunun için özel bir kelime vardı : çiftdüşünme". (George Orwell, 1984)

 

Bir üçleme olan 'Çiftdüşün' (Doublethink) serisi sanatçı Zeyno Pekünlü'nün uzun süredir ilgilendiğini söylediği ulus-devletlerin ulusluk bilincini pekiştirmek ve vatandaşlık bağı yaratmak amacıyla kullandıkları milli simgeler, kahramanlık hikayeleri, kurmaca mitolojiler gibi temalardan yola çıkarak oluşuyor. İstiklal Marşı yukarıda bahsedilen temaların neredeyse hepsini içerdiği için ve atfedilmiş kutsallığı yüzünden sanatçının üzerine ilk çalışmak istediği sembol olmuş. Ancak bu fikrin ortaya çıkmasına önemli ölçüde etki eden kırılma noktasını sanatçı 19 Ocak 2007 tarihine bağlıyor. Hrant Dink cinayetiyle birlikte hem kendinin hem de kendi kuşağından birçok sanatçının bu olayla birlikte 'Türklük' ve 'milliyetçilik' üzerine daha ciddi düşünmeye başladıklarını ifade ediyor.

 

Bu çalışma İspanya'nın Valls şehrinde düzenlenen 2009 yılındaki bienal'de büyük ödülü bir başka sanatçıyla paylaşmış. Önce çalışmayı İspanyolcaya çevirmeyi düşünmüş. Çünkü anlaşılacağından emin olamamış.

 

"Milliyetçilik, ulus-devlet neredeyse bütün dünyanın sorunu. Ama yine de iş spesifik olarak İstiklal Marşı'ndan oluşuyordu ve böyle bir marşı çevirme işine girmek çıkışı olmayan bir yol gibiydi. Sadece milli marş olduğunun ve alfabetik sırada okunduğunun bilinmesi yeterli diye düşündüm. Dünyanın her yerinde insanların benzer tecrübeleri olduğu için, ne dediği anlaşılmasa da verdiği duygunun yettiği ortaya çıktı. Elbette bir farkla; Türkiyeliler işi izlerken çok gülüyorlar. Marşın alfabetik bir sırayla okunması komik bir metin çıkartıyor. Ancak Barselona'da insanlar marşı anlamadıkları için dehşete düşüyorlar.”

 

“Çiftdüşün serisinin ikinci işi, ilk video için çalışırken bulduğum 10 kıtayı ezbere okuyan 7 yaş altı çocukların videolarının çokluğu karşısındaki şaşkınlığım ve umutsuzluğumdan çıktı. Marşın içeriğini anlayamayacak yaştaki çocukların ağzından kefensiz yatanları, toprağı sıkınca çıkan şühedayı, dökülen kanları duydukça bunlarla ne yapabilirim diye düşünmeye başladım. Bu ikinci işte çocukların sesleriyle görüntülerini ayırdım. İzleyici videonun olduğu salona ulaşana kadar geçtiği koridor boyunca aşırı vurgularla ama dili dönmediği için ne söylediği tam anlaşılmayan çocukların sesini dinlerken, videoya ulaştığında çocukların mimikleri ve yapmacık hareketlerini tamamen sessiz olarak izleyecek.”(bu video ve ilgili görseller için bkz. doublethink2)

 

Sanatçının son işi “Beni Osman Öldürdü” 11 Aralık 2012 – 19 Ocak 2013 tarihleri arasında Asmalımescit’teki Sanatorium isimli mekanda sergileniyor. Serginin basın bülteninde iş şöyle anlatılıyor:

 

“İsmini Osman F. Seden’in 1963 tarihli filminden alan sergi, gündelik hayatımızın içinde karşılaşmaya, görmeye, duymaya alışkın olduğumuz imaj, sembol, ses ve metinlerin yeniden düzenlenerek sunulmasından oluşan, çoğunluğu video işlerden oluşuyor. Çalışmalar İstiklal Marşı’ndan Yeşilçam melodramlarına, Nutuk’tan kadına yönelik şiddet haberlerine uzanarak farklı tahakküm biçimlerinin kamusal ve özel tezahürlerini kat ediyor, iktidar teknolojilerini sorunsallaştırıyor. İşler, sıradan metin ve görüntülerin biçimsel bozumu, bağlamsal kopuşu ya da kategorizasyonu yoluyla, malzemelerin toplumsal işlevlerini ters yüz ediyor. Bu yöntemin önerdiği yeni bakış, ani bir aydınlanma yaratmaktansa izleyiciyi geçici bir kafa karışıklığıyla, yön şaşmasıyla ve özdeşleşememe haliyle başbaşa bırakıyor. Bu sayede birbirinden bağımsız görünen milliyetçilik, militarizm ve patriyarka gibi tahakküm mekanizmalarının işleyişlerini birbirine bağlayarak eleştirel bir alan açmayı hedefliyor.

 

Orta sınıf bir çiftin Pazar günü sohbetinde dile gelen eril şiddet, kentsel yıkımın üzerinde dalgalanan absürt İstiklal Marşı, dilden kopartılarak tacizkar bir bedene dönüşen Yeşilçam erkekliği, gündeliği politik bir alan olarak inşa ederken, kurucu tarihi ve toplumsal mitleri itibarsızlaştırarak alaşağı ediyor. İşlerin toplumsal cinsiyet rolü olarak erkekliğin ve kadınlığın inşasından, vatandaşlığın ve milletin kurucu mitlerine gezinen bakışı özellikle patriyarkanın mahremden toplumun geneline uzanan kollarını deşifre etme noktasında buluşuyor. Birbirleriyle konuşan bu işlerin arasında toplumsal muhalefetin ortaklaşan önerilerini de buluyoruz: verili olanı boz, tersine çevir, yeniden düşün.”

 

Kaynaklar:

http://zeynopekunlu.blogspot.com/

http://www.bianet.org/

https://fakfukfon.wordpress.com

http://www.acikradyo.com.tr/

---

*: 1980 yılında İzmir’de doğdu. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin Resim bölümünden mezun olduktan sonra aynı üniversitede yüksek lisans ve sanatta yeterlilik programlarını bitirdi. Yaklaşık iki sene Yeditepe Üniversitesi'nde araştırma görevlisi olarak çalıştı. Arkasından ikinci yüksek lisansını Barcelona Üniversitesi’nde ‘Sanatsal Üretim ve Araştırma’ programında tamamladı. Halen İstanbul Kültür Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışıyor.
 

Çalışmalarında genellikle bireylere toplum tarafından atfedilmiş kimliklerin kırılgan yapısını inceliyor ve bu verili kimliklerin etrafına örülmüş anlamları abesleştirmek amacıyla bu alandaki sembolleri yeniden düzenliyor.

Seçilmiş İşler:

2012 Balkan Gölgeleri / Balkan Shadows / Stop-motion video, 00:20, loop
2011 Hayat Bilgisi / Text Book for Knowledge of Life / Tek kanallı video, 06:00 (Rasel Meseri ile birlikte)
2011 Gelin Kafası / Hairy Tail / Foto-enstalasyon
2010 Çiftdüşün-2 / Doublethink-2 / Tek kanallı video, 04:00
2009 Çiftdüşün -1 / Doublethink-1 / Tek kanallı video, 04:43
2009 Ayşegül İsyanda / Aysegul in Rebellion / Stop-motion video, 04:24
2009 Sanatçı olma oyunu / Being an Artist from Periphery (Game) / Web üzerinden oynanabilen oyun
2008 No Soy Yo soy (Soyun kolektifi ile) / No Soy Yo soy (with Soyun collective) / Stop-motion video, 06:08